شاپور چشم به جهان نگشوده پادشاه بود و چون ۱۶ ساله شد زمام کشور را به دست گرفت. برخی از مورخان به او لقب کبیر را داده‌اند، اگر انوشیروان در این سلسله نبود مسلما او نقطهٔ اوج قدرت ساسانیان بود. شاپور در ابتدا از قدرت درباریان، که از زمان کودکی او اختیارات بسیاری داشتند کاسته و از مرزهای عرب نشین دفاع کرد، تصرف بحرین، در زمان او اتفاق افتاد، ظاهراً شاپور در طی جنگ با اعراب کتف هایشان را سوراخ می‌کرد، از این رو او را «ذوالاکتاف» می‌خواندند. 
با مرگ قسطنطین و تیرداد امپراتوران روم و ارمنستان شاپور بر سر ارمنستان با روم جنگید و بدین ترتیب ارمنستان دوباره دست ایران افتاد ، پس از این کار او اعراب و بت پرستان ساکن ارمنستان را تحریک به حمله به روم کرد، آن‌ها موقتاً شکست خوردند.
شاپور خود به روم حمله و نصیبین را محاصره کرد ولی از عهده تصرف نصیبینبر نیامد با این حال سپاه روم را در دشت شکست داده بود و در این زمان با ارمنستان پیمان دوستی بست. شاپور در سال ۳۴۲ میلادی به بین النهرین حمله و در سنجار کنونی با سپاه کنستانتینوس رو در رو شد. رومیان در این نبرد شکستی سخت خورده و قتل عام شدند . 
او زمانی که پیروزی بر نصیبین را نزدیک می‌دید خبر رسید که کوشانیان کوچک و هیاطله خیون‌ها بر مرزهای شرقی حمله بردند او مدت ۷ سال با آنان جنگید تا توانست بر آنان پیروز شود . پس از بازگشت از مرزهای شرقی بار دیگر بر ارمنستان تاخت و سرزمین‌های بسیاری را تصرف کرد؛ اما سرانجام شکست خورد. 
او قانونی وضع کرد که دیگر مسیحیت در ایران ممنوع باشد. اگر بعضی خشم‌هایش را نادیده بگیریم او پادشاهی قدرتمند و با اراده بوده‌است.

بنیان گذار تروریسم"
پایه گذار نخستین گروهک تروریستی جهان حسن صباح بود. این مرد باهوش و دانا در طول مدت زندگی خود تشکیلات عظیم و سازمان یافته بسیار منظمی را بنیاد نهاد. یکی از اقدامات وی ایجاد قلعه های آموزشی در نقاط مختلف ایران بود که در آن قلاع به تربیت و پرورش نیروهای فدائیان مطلق پرداخته می شد. فدائیان مطلق آموزش می دیدند که چگونه دشمنان را غافل گیر کرده و تنها با یک یا دوضربه به قتل رسانده بگریزند. آنان همیشه جوهر تریاک همراه خود داشتند تا در صورت دستگیری زنده به دست دشمن نیفتند. فدائیان مطلق از آگاهان بودند، وضع مالی خوبی داشتند و به هر لباس و کسوت در می آمدند تا در انجام مأموریت پیروز گردند. آنان بعد از اینکه جهت انجام مأموریت از قلعه خارج می شدند دارای نام مستعار می شدند که فقط رئیس قلعه از آن خبر داشت. فدائی مطلق ابتدا باید مقطوع النسل میشد تا هیچ گاه هوی و هوس بر او غلبه نکند و وی را از انجام مأموریت باز ندارد. در این که مثله کردن یک مرد و او را برای همیشه از عشق محروم کردن ، بر خلاف انسانیت است تردیدی وجود ندارد. اما نتایجی که فرقه باطنیه ( مکتب حسن صباح) از خواجه کردن فدائیان مطلق میگرفت نشان میدهد که نظریه سران آن فرقه بی پایه و اساس نبوده است. چون هرگز اتفاق نیفتاد که یک فدائی مطلق هنگامی که برای انجام کاری میرفت دچار تردید شود و از نیمه راه برگردد یا بگریزد و در شهری سکونت نماید که دست پیروان فرقه باطنیه به آنها نرسد. این روش موقتی نبود بلکه مدت یک قرن به طول انجامید....
(خداوند الموت/ پل آمیر)

برای نخستین بار در میان لوح های تخت جمشید لوحی یافته شده که نشان می دهد زبان و نگارش فارسی باستان برای ضبط و ثبت امور روزمره نیز به کار می رفته. تا پیش از این، تصور بر این بود که این نگارش تنها برای سنگ نوشته ها ی کاخها یا نگارش روی وسایل بسیار ارزشمند یا دستوراتی که به نوعی با امور شاهی یا کاخ مرتبط است به کار می رفته. این لوح یکی از لوح های آسیب دیده ی مجموعه لوح های تخت جمشید است که اکنون در دانشگاه شیکاگو نگهداری می شود. متن لوح نشان می دهد که شامل دستوری ادرای برای پرداخت 600 کوارتز در قبال کالایی که هنوز مشخص نشده (واژه ی نشان دهنده ی کالا هنوز رمز گشایی نشده) به پنج روستا در نزدیکی تخت جمشید در سال 500 پیش از میلاد بوده. بنا به گفته ی Gil Stein اکنون می توان دید که ایرانیان در مرکز امپراتوری هخامنشی از زبان و نگارش فارسی برای امور روزمره نیز استفاده می کرده اند. نوشته های فارسی باستان نوشته های نخستین خط میخی ای بود که بین سالهای 1800 تا 1845 رمزگشایی شد و با این رمزگشایی متخصصان دریافتند که این زبان، نیای زبان فارسی امروزین است و با زبان سانسکریت در یک خانواده ی زبانی قرار دارد.
آرشیو لوح های تخت جمشید شامل دهها هزار لوح گلی با نگارش ایلامی، زبان بومی ایران که از دوهزار سال پیش از هخامنشیان در آن بخش رواج داشته، و همچنین شامل صدها لوح به زبان آرامی ، زبانی از دسته ی سامی که از دوره ی امپراتوری آشور و بابل برای ثبت استفاده می شده، است. علاوه بر این، در این آرشیو هزاران لوح بدون نگارش به صورت مهر وجود دارد.
بیشتر کاتبان اطراف تخت جمشید می توانستند به بیش از یک زبان بنوبسند و بخوانند و این لوح ممکن است که فقط تجربه ای بی هدف از یکی از این کاتبان باشد ولی در عین حال این امکان نیز هست که یافت این لوح آغازی برای یافتن الواح بسیاری در این زمینه باشد. همچنانکه تا پیش از 1933 تنها یک لوح از دوره ی هخامنشی به زبان ایلامی یافته شده بود ولی پس از کشف الواح تخت جمشید هزاران لوح به ایلامی کشف شد. به همین دلیل احتمال آن می رود که این لوح نیز نخستین لوح یافته شده از دسته ی بزرگی از الواح حاوی دستورات اداری به زبان فارسی باستان باشد.
از آنجا که لوح دیگری از این نوع به زبان فارسی باستان هنوز یافته نشده، سعی می شود که از مقایسه ی این لوح با الواح یافته شده ی همراه با با این لوح به زبان های آرامی و ایلامی، برای درک درست نوشته های لوح استفاده شود. یافتن این لوح آنقدر با انتظارات پیشین باستان شناسان متفاوت بود که اگر در میان آرشیو لوح های تخت جمشید دانشگاه شیکاگو یافته نشده بود، در مورد صحت آن تردید ایجاد می شد. کشف این لوح نشان می دهد چه اندازه مهم است که همه ی الواح تخت جمشید در کنار هم نگه داشته شوند زیرا هنوز کشف هایی اینچنینی در جریان است و درک معنای هر بخش و کشف معنی آن با ضریب اطمینان بالا وابسته به امکان مقایسه ی هر لوح جدید با لوح های دیگر ِ این مجموعه و سیستم اطلاعات تمام آرشیو است.
کشف این لوح ابتدا در نوامبر سال 2006 در کنفرانسی در کالج فرانسه و مرکز پاریس دانشگاه شیکاگو اعلام شد و پس از آن مقاله ی مفصل تری به نویسندگی Stolper و Jan Tavernier از دانشگاه Leuven بلژیک در همین زمینه منتشر شد.

شاهنامه حکیم فردوسی، یکی از عظیم ترین کتاب های جهانی، اثری است که در فراز فرهنگ جهانی جا گرفته است.
شاهنامه را نسب نامه ملت آریایی می توان خواند. در وجود شاهنامه است کـه فـارسـی زبانان، ریشـه های ژرف خـویش را در هـستی در می یابند و بر خـویش می بالنـد که چنـین دستـاورد پرارزشی را برای فرهـنگ جـهانی به ارمـغان آورده انـد. تاجیکستان که از سرزمین های قلمرو زبان فارسی است، از گذشته های دور تا امـروز، گوشه ای از وطن شاهنامه و شاهنامه خوانی محسوب می شود.
امروز هم مردم تاجیک، شاهنامه می خوانند و شاهنامه خوان ها را با شوق زیاد گوش میدهند.
آنها در مهمان خانه ها، محفل های ادبی و همچنین از طریق صفحه تلویزیون و امواج رادیو با شنیدن داستان های شاهنامه که به وسیله شاهنامه خوان ها خوانده می شود، شب های دراز زمسـتان را سپری می کنند. امروز هم مردم تاجیک برنامه شاهنامه خوانی رادیوی تاجیک ـ که شادروان لایق شیرعلی، شاعر معاصر تاجیک، آن را به عهده داشت ـ را باشوق تمام گوش می دهند .

واژه ی پهلوی سنمُرو( Senmurv) نام یکی از موجودات افسانه ای ایران است. سنمرو موجودی است نیمه پرنده و نیمه پستاندار که چون پستانداران به فرزند خود شیر می دهد و در بسیاری از آثار ساسانی به صورت ترکیبی از اژدها و طاووس کشیده شده است. او که دوست انسان و دشمن هر نوع مار و نیروی شیطانی است، بر بالای درختی لانه دارد که دانه های آن بیماری و بدی را از وجود انسان دور می کند.

در افسانه های اخیرتر فارسی مانند شاهنامه ی فردوسی پرنده ی افسانه ای سیمرغ را می بینیم که در بالاترین قله ی رشته کوه البرز خانه دارد. سیمرغ شاهنامه پنجه های شیر، پر طاووس، دم مار مانند و سر شیر مانند دارد. اوست که زال پدر رستم را پرورش می دهد و با پر افسانه ای خود که درمان کننده ی زخم هاست زاده شدن رستم را آسان می کند.